JEROEN STEL - VAN MODE-ONTWERPER TOT IJSVOGELEXPERT

“Ik vind het heerlijk om voor de camera even alles te vergeten.”
Uit de worsteling der krachten ontstaat vrijheid. Professioneel natuur- en wildfotograaf Jeroen Stel (43 jaar), opgeleid in Utrecht en Parijs als mode-ontwerper, koos in 2009 defitinitief voor fotografie. Twee vakken, één gemeenschappelijke component:  zowel de fotograaf als de modestylist componeert met kleuren en effecten. Dubbeltalent Jeroen Stel moest diep in zichzelf duiken om zijn mode- en fotopassie te onderscheiden. Uiteindelijk gaf zijn liefde voor het leven en werken met de camera in de natuur de doorslag. “Hoewel ik zeven jaarlang met plezier mode-ontwerper ben geweest, zit je daar toch in een ander soort wereldje.  Voor mij is de natuur altijd een ontsnappingsluik geweest voor alle stress die zich in de modewereld voordeed. Ik vind het altijd heerlijk om als fotograaf op reis te gaan en de natuur in te trekken en voor de camera even alles te vergeten.” 

 

Slangen zoeken, bijen bekijken en op pad met de boswachter  
Jeroen Stel, co-auteur van het boek 'Natuur om de hoek', groeide op in het waterrijke landschap van Zuid-Holland, ‘de mooie provincie achter de duinen’,  met zijn stranden, weilanden, plassen, rivieren en sloten. Historische boerderijen,  tradionele dijken met lange rijen melkbussen, met  daarachter hooibergen en koeienvergezichten. Als 7-jarig jongetje raakte hij al vertrouwd met het gevarieerde patroon van het Zuid-Hollandse natuurlandschap,  maar ook van De Veluwe, via de zomerkampen die zijn vader als directeur van een basisschool organiseerde. Daar deed hij ‘spannende natuurdingen’, zoals slangen zoeken, bezoeken afleggen aan de imker, en op onderzoek uit gaan met de boswachter. Daar bloeide zijn liefde op voor de natuur. “Ik denk dat tijdens die bezoeken aan imkers en boswachters het zaadje bij mij geplant is voor mijn sterke liefde voor de natuur. Vooral de bezoeken aan de imker zijn voor mij als klein jhongetje erg bijzonder geweest. Ik vond het indrukwekkend om te zien dat zo’n man zo dicht bij een zwerm bijen kon komen. Hij rookte dan een pijp om die bijen een beetje kalm te houden. Dat was mooi om te zien.” Inmiddels heeft Jeroen Stel zich ontwikkeld tot internationaal veelgevraagd natuurfotograaf,  gespecialiseerd in de categorie dieren.  ”De passie voor dieren heeft er altijd wel in gezeten. Ik heb talloze dieren gefotografeerd: van weidevogels als de grutto,  hazen, amfibieën, insecten, vossen, zwijnen en herten tot boommarters en kerkuilen. Je kan het zo gek niet noemen of ik heb ze gefotogafeerd. Ik heb eigenlijk bijna ieder dier gefotografeerd dat we in dit land hebben." 

 

"De ijsvogel is inmiddels wel mijn specialiteit geworden. Daar sta ik wel om bekend."  

Een 'biddende' ijsvogel in de lucht. © Jeroen Stel. 

 

 

Hobbymatig fotografeert Jeroen Stel al vanaf zijn 15e.. Inmiddels is hij zo’n 8 jaar professioneel fotograaf, vóór die tijd combineerde hij de fotografie met zijn vak als mode-ontwerper. Stel volgde een opleiding modevormgeving aan Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, waar hij echter ook al snel flirtte met de fotocamera. Je komt om mode te studeren, maar raakt verliefd op de fotocamera. In Utrecht maakte Stel ook kennis met de oudewetse DOKA, de geur van chemicaliën, het oude ritueel van foto’s geboren zien worden in ontwikkelbakken en foto’s drogen aan een lijntje.  Stel heeft het allemaal nog meegemaakt, voordat het digitale tijdperk zijn intrede deed.  Aan het eind van zijn opleiding in Utrecht werd hij op zijn 22e,  samen met 7 mode-studenten uit de rest van de wereld, uitverkoren om in Parijs aan het IFM (Institut Français de la Mode) zijn studie te voltooien. Een voorrecht, dat alleen de allergrootste talenten genieten. Tijdens zijn 3-jarige studie in de Stad van het Licht, begon hij  ‘dingen der wereld’ op de gevoelige plaat vast te leggen.  “Ik ben pas echt serieus gaan fotograferen tijdens mijn opleiding als mode-ontwerper aan de Universeit van  Parijs. Ik heb in Parijs veel vogels gefotografeerd. Inmiddels is de ijsvogel wel mijn specialteit geworden, daar sta ik wel om bekend.:"  

 

Fotograferen in Parijs:  Rust, ruimte en roodwangschildpadden 

Parc Montsouris, Parijs 

Tijdens zijn verblijf in Parijs, waar de kunst , mode en natuur zich rijkelijk voor zijn ogen ontrolde, deed zich een interessant scharnierpunt voor in zijn carrière.  Badend in de modewereld, kon Jeroen zijn passie voor het fotograferen niet onderdrukken. “Ik vond het heerlijk om in mijn vrije tijd de parken van  Parijs te bezoeken en in de natuur te gaan fotograferen, met name landschappen en dieren. Ik ging altijd alleen op pad, omdat ik in de natuur de rust vond die ik zocht en me volledig kon focussen op mijn onderwerpen. In die tijd kocht ik mijn eerste spiegelreflex-camera, vanwege mijn afstudeerproject dat ik moest fotgraferen op de mode-opleiding.  Samen met de camera ging ik op zoek naar de crust en natuurlijke schoonheid in de Parijse parken. De natuur is altijd mijn rustpunt geweest, zeker in een hectische stad als Parijs. Ik heb in het Bois de Boulogne gefotografeerd, en op andere schitterende plekken. De meeste foto’s heb ik gemaakt in Parc Montsouris, omdat ik daar tegenaan woonde. Ik heb er veel vogels gefotografeerd die ik al kende. Ik heb er niet veel nieuwe diersoorten leren kennen, behalve de roodwangschildpadden die iedereen had losgelaten  in de parken en die daar wisten te overleven. In Parijs bezocht ik ook de Galerie Nationale du Jeu de Paume, het museum  voor moderne en hedendaagse kunst en fotografie en videokunst en het Maison Européenne de la Photographie (MEP). Qua mode-ontwerpers keek ik in mijn Parijse tijd veel naar de Belgische ontwerpers, zoals Ann Demeulemeester, Dirk Bikkembergs, Ralf Simons en Dries van Noten. Ik was toen al onder de indruk van de eerste collecties van Viktor en Rolf, bij wie ik later stage heb gelopen. Ik denk dat ik tijdens mijn modefotografie-periode vooral heb geleerd hoe de camera werkte en wat de technische en compositorische mogelijkheden op dit vlak waren." 

 

Zijn grote fotovoorbeelden: Bresson en Adams 
"Wat betreft fotografen was ik in die tijd erg onder de indruk van de Fransman Henri Bresson en keek ik naar grootheden als Ansel Adams, de Amerikaanse landschapsfotograaf; maar ik zocht vooral inspiratie in de natuur zelf en dat doe ik nog steeds. Daarnaast zijn het vandaag de dag vooral  ook schilders uit de impressionistische periode die me inspireren tot het maken van artistiek werk met lange sluitertijden.”

 

Magnifiek schouwspel in de lucht: een complete duikvlucht van de ijsvogel  © Jeroen Stel. 

De zeldzame, luid fluitende blauwe flits  
De ijsvogel (Alcedo atthis) staat bekend om zijn bijzondere kleurenpracht. Zijn feloranje borst, witgekleurde keel- en halsvlekken, maar vooral zijn hemelsblauwe rugkleed springen in het oog. De vogel is uniek zowel wat zijn lichaamsbouw (gedrongen) als zijn kleuren betreft. Vaak zie je in zijn snelle voorbijvliegen niet meer dan een metaalblauwe flits of je wordt verrast door een luid fluitende roep.  De broedbiotoop van de ijsvogel bestaat uit beschutte visrijke, ondiepe, heldere en doorgaans langzaam stromende wateren van minimaal 2 meter breed. (Bron: www.synbiosys.alterra.nl). 

 

 

 

"Van de ijsvogel heb ik bijna alle gedragingen gefotografeerd."
Jeroen Stel wordt gerekend tot  het selecte groepje ijsvogelfotografen die zich mondiaal hebben onderscheiden. Stel: “Ik streef ernaar om de natuurlijke schoonheid van een vogel in een foto te vangen. Dat is heel belangrijk, dat kun je ook aan mijn foto’s zien.” Stel fotografeert al zo’n 20 jaar, ieder jaar in de periode van  maart tot augustus, gemiddeld zo'n drie agen per week. Het aantal ijsvogelsfoto’s in zijn archief is tot spectaculaire hoogte gestegen: meer dan  80.000. De ijsvogel behoort onmiskenbaar tot zijn favoriete vogels en is bijna zijn eigen huisdier geworden. Stel constateert:"Het is een vrij zeldzame vogel, ook vanwege zijn prachtige, kleurrijke verenkleed.  Hij vertoont zeer interessant gedrag. Van de ijsvogel heb ik zo’n beetje alle gedragingen gefotografeerd.  Ik heb parende ijsvogels gefotografeered, ijsvogels in broedwanden of ‘biddend’  - stilhangend - in de lucht’, of  visetende ijsvogels op een tak. Het enige wat ik nog graag eens zou willen doen is hem in zijn nest fotograferen en om de jongen te zien opgroeien. De visoverdracht van het mannetje om het vrouwtje tot paring over te halen, is ook indrukwekkend.  Soms zie je bij ijsvogels ook dat een ander mannetje de eieren uit een nest van zijn buurman gooit, en dat hij zijn concurrent doodt, om het vrouwtje tot paring te verleiden. Dat gedrag zie je tevens bij leeuwen. Je ziet ook wel dat jongen in stervorm met de ruggen tegen elkaar aan zitten in het nest en als één van hen een visje heeft gekregen, dan schuiven ze allemaal een plekje door en is de volgende aan de beurt. Op die manier, als alle jongen te eten krijgen, heb je bijna nooit sterfte in een ijsvogelnest. Het recht van de sterkste geldt dus niet voor ijsvogeljongen."

 

"ALS JE LANGE TIJD MET DIEREN WERKT, DAN LEER JE ZE WEL EEN BEETJE LEZEN"

 

 

Een razendsnelle, slimme visser
De ijsvogel is niet alleen een piscivoor, maar eet ook amfibieën, reptielen en insecten. Jeroen Stel: “Hij eet kikkers, padden en salamanders en insecten, zoals schaatsenrijders of bootsmannetjes, het soot insecten dat in het water leeft. Het is een slimme visser. IJsvogels hebben speciale staafjes in hun ogen - fotoreceptoren - , die wij ook hebben, maar bij hen werken die nog beter dan bij ons, waardoor zij tijdens het observeren de schittering uit het water kunnen halen en onder water kunnen kijken.”

 

De ijsvogel is ook inventief. Hij maakt nesten en legt eieren ondergronds, in een soort tunnel.  Stel: “Ze maken een tunnel tussen de 60 cm en een 1 meter diep, soms zelfs nog dieper; het nest waar ik werk is één van de diepste nesten van Nederland, dat is zelfs 1,50 meter diep, daar kun je moeilijk bij komen, je kunt wel voor de uitgang van het nest een tak plaatsen en daar gaat hij dan meestal wel op zitten, omdat die in de aanvliegroute zit,  maar het nest zelf in komen dan gaat eigenlijk niet, tenzij je een nestwand kan bouwen  waar een voorgefabriceerde nestkamer in zit met plexiglas aan één kant, zodat je door het glas kan fotograferen. Zo'n wand ben ik voornemens te gaan bouwen.” 

 

De fenomenale duikvlucht van de ijsvogel  

IJsvogel in duikvlucht. © Jeroen Stel.  

“Ik heb ook duikende ijsvogels gefotografeerd. De  duikvluchten van de ijsvogel zijn fenomenaal. Hij duikt loodrecht het water in. Hij zit op een tak en heeft zo’n scherp waarnemingsvermogen dat hij zijn prooi van afstand onder water kan zien. Hij duikt alleen als hij 100 % zeker is dar hij zijn prooi gaat pakken. Het is een razendsnelle vogel, want hij duikt met een 4000e van een seconde het water in. Hij gaat loodrecht naar beneden en dan heeft de vis geen enkele kans om te ontsnappen. Ik denk dat de ijsvogel op 80% van zijn pogingen iets vangt. Dat is dus redelijk veel. Ik werk ook samen mert de IJsvogelwerkgroep in de Gooi- en Vechtstreek, die zo’n 50 broedwanden onder beheer heeft, speciaal gebouwd voor ijsvogels. Zo kan ik vanuit mijn schuilhut heel dichtbij de ijsvogel komen en allerlei  interessante details vastleggen. Mijn stijl van fotograferen kenmerkt zich vooral door dicht op het dier te fotrograferen. Ik probeer altijd de essentie van het dier te laten zien. Dat bereik je  door dicht op het dier te fotograferen.”

 

Zonsopkomst en zonsondergang - 'The golden hour' in de natuurfotografie  
Eén van de belangrijkste zaken in de natuurfotografie is licht. De Tsjechische fotograaf  František Štaud merkte al eerder op: “I am just following the light.” Bekend onder natuurfotografen is ‘The Golden Hour”, de tijd één uur na zonsopkomst en één uur vóór zonsondergang, waarbij het licht  bijzondere schakeringen en schemereffectenb vertoont. Jeroen Stel: “Licht is voor mij ook één van de belangrijkste zaken, zo niet de belangrijkste. Daarmee bepaal je hoe een foto eruit gaat zien. Juist de periode van de zonsondergang of zonsopkomst zelf, of de periiode net ervoor die ze ook wel het blauwe uurtje noemen, vind ik erg mooi. Het is de kunst om dan goed te fotograferen. Ik ben een grote fan van natuurlijk licht, van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat, maar ik schroom niet om met 10 of 12 filters te werken, om juist met kunstlicht mijn onderwerpen te bevriezen in de nacht of om beweging vast te leggen." 

 

De comeback van de ijsvogel
Sinds 1998 maakt de ijsvogel een enorme comeback. In 2002 lag de schatting op 550 tot 600 broedparen. Jeroen Stel:”We zitten nu op meer dan 900 broedparen in 2016. De jaren 2014 en 2015 waren ook hele goede jaren, maar de jaren daarvoor niet. Toen hadden we maar zo'n 150 broedparen. Het jaar 2009 was het een topjaar, het beste jaar ooit, toen waren er 1200 broedparen in Nederand. Maar na de milde winters van de laatste drie jaren, stijgt het aantal weer.” 

 

Spectaculaire Visoverdracht in de vlucht

Visoverdracht in de lucht. © Jeroen Stel. 

Eén van de meest spectaculaire staaltjes van acrobatiek die de ijsvogel weleens wil vertonen, als je geluk hebt, is een visoverdracht in de vlucht. Het summum van artisticiteit, een genot voor vogelaar en andere natuurliefhebbers. Maar dan moet de natuurfotograaf hem wel een handje helpen. Jeroen Stel is erin geslaagd en heeft het memorabele moment met zijn camera kunnen vastleggen. Er was een list voor nodig om het ijsvogelheertje zover te krijgen. Jeroen vertelt geamuseerd: “De visoverdracht tussen het ijsvogelmannetje en zijn vrouwtje, gebeurt meestal op een tak, die boven het water hangt.  Beide vogels zitten dan op de tak en het ritueeel voltrekt zit tamelijk rustig.  Op een gegeven moment heb ik geprobeerd een visoverdracht in de lucht te ensceneren, waarbij het vrouwtje op de tak zit en het mannetje vliegend de vis aanbiedt. Ik had een boomstammetje rechtop in het water gezet, zodat er maar één ijsvogel op kon zitten. En dan maar hopen dat het vrouwtje erop gaat zitten en het mannetje haar vliegend  de vis aanbiedt. Dat kan wel dagen duren, ik heb 72 uur in een camouflagetentje geduldig moeten wachten op het moment suprême. Toen is het me gelukt. Het mannetje kwam aanvliegen en bood het vrouwtje hoffelijk de vis in de lucht aan. Dat was een mooi moment.”

 

Voor meer informatie, raadpleeg de website van Jeroen Stel: http://www.jeroenstel.com/