Fraaie aankleding Museum Voorlinden - Het nieuwste juweeltje in de Nederlandse kunstwereld
Symbiose van kunst, architectuur en natuur
Als kunstminnaar Joop van Caldenborgh en tuinontwerper Piet van Oudolf samenwerken moet er welhaast iets moois uit voortkomen. Uit de confrontatie van kunstzinnige geesten ontstaat schoonheid. Joop van Caldenborgh, kunstverzamelaar, museumeigenaar. Piet Oudolf, tuincomponist, vernieuwer. Een bloeiende samenwerking, waarvan Museum Voorlinden in Wassenaar, het nieuwste juweeltje in de Nederlandse kunstwereld, de vruchten heeft geplukt. Op 10 september ontsloot het nieuwe kunstpodium, met de officiële opening door Koning Willem-Alexander, haar geheimen; tegelijk werd een prachtige bloementuin van Piet Oudolf, die zich rondom het museum heeft gevlijd, opengesteld. De symbiose van kunst, architectuur en natuur. Nederland is een kunst- en natuurcentrum rijker, door Van Caldenborgh en Oudolf in het idyllische duin-, bos en weidelandschap van Wassenaar, geplant. Unieke kunst ingebed in een afgewogen bloemen- en plantenboeket. Op nog geen 1,5 kiometer van de bruisende zee. Wie nu door de bossen, duinen, en weiden van landgoed Voorlinden wandelt, oudere kunstliefhebbers, jonge studenten kunstgeschiedenis, plantenbewonderaars, of - zomaar - een verliefd stelletje dat bij een waterpartij of bloemenperk wil 're-amoureren', doorvoelt de ongekende rijkdom van een natuur die de aanschouwer boven zichzelf uittilt. En dan kun je op het landgoed ook nog van de prachtigste kunstwerken proeven in het museum. Binnen wandel je bewonderend tussen fenomenen als Andy Warhol, Damien Hirst, Isaac Israëls, James Turrell en Richard Serra. Buiten kun je de geuren en kleuren opsnuiven van de 'Grootbloemige Kantbloem' (de Orlaya Grandiflora), de 'Liefdesbloem' (Agapánthus), of de 'Prachtkaars' (Gaura Whirling Butterfly).
Joop van Caldenborgh, enthousiast tuinenbezoeker en kunst-aficionado, proeft het levensgeluk. Wonen op loopafstand van je eigen museum, als je ’s ochtends blij verwonderd wakker wordt, is bijna te mooi om waar te zijn. Altijd al woonde hij tussen duinen en het water van de zee, die ook, in herfst- en winterstormen, kan verstillen. Wassenaar, met zijn diversiteit aan natuurschakeringen, kent een verschuivend landschapsplateau. Daar, op zijn landgoed Clingenbosch, creëerde Van Caldenborgh zijn eigen beeldentuin. Maar nu zijn daar, op het aangrenzende landgoed Voorlinden (40 hectare), een museum en de bloemen- en plantentuin van Oudolf bijgekomen, die de droom afmaken. Van Caldenborgh kan nu volstrekt fluitend naar zijn werk lopen, genietend van vogels, luchten en vergezichten, bomen- en bloemengeuren inhalerend. In de stilte en kleurenpracht van de Wassenaarse natuur, waar al je zintuigen op hun wenken bediend worden.
"Ik ben iemand die met zijn ogen leeft. Mijn vrouw leeft met haar oren."
Joop van Caldenborgh, eigenaar Museum Voorlinden, Wassenaar |
De voldoening straalt uit zijn ogen. Van Caldenborgh: “Bloemen en planten maken mij blij. Niet per se alleen bloemen en planten, maar ook tuinen en bomen. Die hebben, in een andere context, hetzelfde effect als beeldende kunst op mij heeft. En ook als muziek. Ik ben iemand die met zijn ogen leeft. En ik heb een vrouw die met haar oren leeft. Wij vormen dus een ideale combinatie. Mijn vrouw regelt alles op muziekgebied, alle huisconcerten die wij doen en ik regel alles op visueel gebied.”
Van Caldenborgh was als jongeman al zeer in kunst geïnteresseerd. De kersverse museumeigenaar toonde zich een verwoed kunstverzamelaar en heeft nu, op 76-jarige leeftijd, een privé-collectie opgebouwd van enkele duizenden werken van topkunstenaars. "Ik heb al in mijn jonge leven veel kunst verzameld, vanaf mijn 16e. Ik was ook een enthousiast en regelmatig bezoeker van musea. Ik voelde me geïnspireerd door de kunst. Ik kon zelf aardig tekenen, maar ik was niet zo goed dat ik kunstenaar wilde worden. Wel ging ik in musea kijken hoe andere tekenaars het deden. Ik heb toen een andere kant gekozen, de zakelijke kant. Ik werd later directeur bij Caldic (chemiebedrijf in Rotterdam ) en kreeg zo de middelen om kunst te kopen en te verzamelen. Dat is heel erg leuk." Tijdens zijn werkzame leven bekleedde Van Caldenborgh verschillende functies in de wereld van de kunsten. Zo was hij enige jaren voorzitter van de Internationale Beelden Commissie van de Gemeente Rotterdam. Van januari 2005 tot januari 2013 was hij voorzitter van de Raad van Toezicht van de Stichting Gemeentemuseum Den Haag. Daarnaast was hij van 2008 tot 2015 president-commissaris van de kunstbeurs PAN (Amsterdam). In de zevende editie van Wie is Wie in de Kunstwereld (2012) werd hij uitgeroepen tot "de invloedrijkste persoon in de Nederlandse kunstwereld".
"Ik wilde kunst delen met de rest van de mensheid."
Tijdens zijn carrière in het zakenleven had hij niet zozeer de droom om een museum te bouwen. Dat is pas in zijn latere leven, zo'n 6, 7 jaar geleden ontstaan. Van Caldenborgh: “Het was niet per se een droom, maar ik heb mijn hele leven lang kunst verzameld, en een soort logisch gevolg daarvan is, dat je er iets mee wilt doen als je op mijn leeftijd komt. Daar is toen als vervolgstuk het museum uitgekomen. Op een gegeven moment ben ik op de gedachte gekomen dat het bouwen van een museum een heel leuk project zou kunnen zijn. Zowel om de verzamelde werken een plek te geven, als ze te delen met de rest van de mensheid. Het hebben van kunst als zodanig is eigenlijk niet per se een vreugde. Het is ontzettend leuk om het te delen en andere mensen enthousiast te maken." Een concrete trigger tot de bouw van een museum op zijn landgoed, was een expositie in de Kunsthal Rotterdam, waar Van Caldenborgh en de huidige artistiek directeur van Museum Voorlinden, Suzanne Swarts, een tentoonstelling organiseerden onder de titel: "I promise to love you," naar een werk van Tracey Emin. Van Caldenborgh: "Dat was erg leuk om te doen. De curatoren van de Kunsthal hebben ons volledig de vrije hand gegeven. Toen hebben we gezegd: dat willen we vaker doen. En daar is het museum uit voortgekomen."
Museum Voorlinden, Wassenaar. © Antoine van Kaam. |
De gebouwen en de tuinen op landgoed Voorlinden, een oud landgoed dat stamt uit 1568, zijn officieel erkend als Rijksmonument. In het midden van de 19e eeuw heeft landschapsarchitect Zochers de tuin en de waterpartijen aangelegd. Later is dat vervolmaakt door zijn zoon, Zochers junior. Vervolgens heeft Leonard Springer in 1912 op het landgoed de tuinarchitectuur verzorgd. Joop van Caldenborgh: "Het is een bijzonder museum geworden, op een bijzondere locatie. Het is heel erg leuk om te zien dat het gedeeld wordt door zoveel mensen. Het wordt door veel mensen bezocht en die zie ik glimlachend de deur uitgaan. Dus daar kan ik wel vrolijk van worden." In Museum Voorlinden heeft een van de belangrijkste particuliere verzamelingen van beeldende kunst in Nederland een permanent onderkomen gekregen. Het museum toont naast de vaste collectie wisselende exposities. Architect Dirk-Jan Postel van Kraaijvanger Architects heeft in zijn ontwerp grote glaspartijen geïntegreerd, zodat de bezoekers van het museum prachtige doorkijkjes hebben naar het landschap en de tuin rondom het museum. Van Caldenborgh is ook zeer tevreden over de architectuur van zijn museum. Hij vertelt: "We hebben de kleur van het duinzand gebruikt op het natuursteen aan de buitenkant van het gebouw. We wilden een relatie via de buitenmuren met het landschap leggen."
Als een vis in het water - Piet Oudolf voelt zich thuis in kunstzinnige omgevingen
Impressie van een tuin in het Queen Elizabeth Olympic park in Londen, waar Piet Oudolf een deel van de beplanting heeft ontworpen. |
Kunstzinnige tuinen zijn de nestor van de Nederlandse tuinarchitectuur, Piet Oudolf (72), wel toevertrouwd. Het werk van de Oudolf, is op zichzelf al artistiek. Op de Biënnale in Venetië in 2010 heeft hij een tuin ontworpen in de 'Giardino delle Vergini', de 'Tuin de Maagden'. Deze tuin is zodanig ontworpen dat hij in de nazomer tot volle bloei kon komen. De plantenborders waren tweelaags: kleine groepen van compositioneel in het oog springende planten en openbrekende, grote groepen planten om het gevoel te creëren van een wilde weide (bron: www.labiennale.org). Ook voor The Serpentine Gallery in Londen creëerde Oudolf een eenmalige, kunstzinnige tuin bij een expositie, in samenspraak met de Zwitserse architect Peter Zumthor (2011). En voor Gallery Hauser & Wirth in Somerset (UK), schiep Oudolf een prachtig botanisch palet, inclusief een speciaal 'Oudolf Field' (2011). Piet Oudolf: "Ik heb wel ervaring met artistieke omgevingen. Daardoor wordt mijn werk door de mensen vaak met kunst gelinked. Ik ben gefascineerd door de schoonheid van planten. Ze vormen mijn gereedschap om mezelf uit te drukken tijdens het ontwerpproces van landschappen en tuinen."
Tijdelijke tuin voor de opening van Museum Voorlinden: een pronkstuk
Tuinontwerp Piet Oudolf, Museum Voorlinden, Wassenaar. De witte plant is een Reseda alba. De andere is de Nicotiana mutabilis. |
Museum Voorlinden vormde een nieuwe uitdaging voor Piet Oudolf, in zijn meer dan 40-jarige carrière als tuinontwerper. Hij blikt terug: "Ik ben in het voorjaar gevraagd door Joop van Caldenborgh om een tijdelijke tuin te ontwerpen rondom Museum Voorlinden, voor de opening door de koning op 10 september. Het probleem was dat de tuin op dat vastgestelde moment er mooi bij zou moeten liggen, zodat de boemen en planten op de opening goed uit de verf zouden komen. Ik heb toen gezegd dat een permanente tuin voor de opening niet haalbaar was, die zou voor zo'n opening niet zo spectaculair kunnen zijn als je verwacht. Toen hebben we besloten een tuin te maken die zou bestaan uit eenjarige planten, vaste planten en bollen, die snel op zou vullen. Eenjarige planten groeien snel en bloeien heel lang. En de combinatie van bollen met vaste planten hebben ervoor gezorgd dat er met de opening een rijk kleurenpalet aanwezig was. Dat viel echt op. De vaste planten geven toch een bijzonder accent aan het geheel. Het maakt het net anders, dan alleen eenjarigen. Het geeft de tuin een andere identiteit, die zo verwordt tot een eigen entiteit. De tijdelijke tuin, die ik nu gemaakt heb, ligt er nog goed bij. Eenjarige planten hebben de eigenschap dat ze heel rijk bloeien, vrij snel groeien en heel uitbundig zijn, zolang er geen vorst is. Maar ja, die moet je wel vervangen. Ik heb inmiddels wel zoveel ervaring, dat ik die eenjarigen wel ken. En Ik heb een aantal vaste planten uitgezocht die we misschien zouden kunnen gebruiken in de vervolgtuin. Ik vond dat dit de mooiste oplossing was. Ontwerpen is voor mij dingen bij elkaar brengen, die werken op het moment dat ze moeten werken. En dat is ook zo uitgekomen. Ik noem het ook vaak componeren. Alles in ontwerp en compositie is een heel persoonlijk iets. En ik geef daar toch weer een persoonlijke draai aan door het op mijn manier te doen."
Hedendaagse tuinarchitectuur met Oudolf-signatuur
Op deze foto zien we o.a. de Tagetus linnaeus, de Afrikaan. Rijk bloeiende border- en perkplant, genoemd naar de vindplaats: de Linnaeustuin in Upsala (Zweden). Tevens de Leonotis leonurus, wilde cannabis (ook wel ‘wild dagga’ en ‘lion’s tail’ genaamd). Prachtig, oranjekleurig sieraad in de tuin. De plant groeit vooral in het zuiden en zuidoosten van het Afrikaanse continent. |
In de tweede fase van het tuinproject gaat Oudolf een permanente tuin aanleggen. "Ik heb al wel ideeën hoe ik het wil gaan uitvoeren. Het punt is dat de door mij ontworpen tuin ingebed is in een klassieke tuin, terwijl mijn tuin van circa een kwart hectare juist het tegenovergestelde is van klassieke tuinarchitectuur. Mijn tuin is echt rond het museum gebaseerd, en is hedendaagse tuinarchitectuur met mijn signatuur. Het is een soort periferie, rondom de borders en rondom het museum. Alle tuinen die ik maak zijn plaatsgeoriënteerd. Dan ben je bezig met mogelijkheden die op dat terrein zijn afgestemd en die daar goed werken De beplanting moet werken. Alles is georienteerd op het vervolg en dat het moet werken op de lange duur. Wat bij Voorlinden belangrijk was, is dat we te maken hadden met zanderige grond aan de duinrand, de planten moeten daarmee kunnen leven en daar kunnen aarden. Bij sommige projecten kun je grond fabriceren voor de beplanting. Ik heb meer gewerkt in dat soort omgevingen, maar in kunstmatige omgevingen kan je meer doen dan in gegeven situaties zoals in Wassenaar rondom het museum. We gaan er wel een mooi vervolg van maken."
"Ik volg altijd mijn eigen stramien. Ik kopier geen anderen."
Museum Voorlinden omschrijft de tuin van Oudolf als een "een kleurrijke bloemenzee omkaderd door gazonpaden of met gras begroeide verhogingen, waardoor het vrije spel van coulissen in de tuin wordt versterkt." Oudolf spreekt zelf van "in elkaar vervloeiende, harmonieuze beplanting." Hij licht toe: "Ik heb ook veel grassen gebruikt, die zijn altijd onderdeel van mijn beplantingen en mijn ontwerpfilosofie. Grassen zijn in de natuur ook aanwezig, dus die versterken de compositie. Daardoor zien mijn tuinen er wat natuurlijker uit. De eenjarige tuin is natuurlijk een decoratief soort werkstuk geweest, dat nog geen vervolg heeft, en bij de eerste de beste nachtvorst in elkaar stort. Die grassen komen ook in de vervolgtuin, maar dat is een heel ander palet. Je kunt niet het een met het ander verweven. In fase 1 heb ik een tijdelijke tuin ontworpen, maar wat ik in fase 2 ga doen, wordt iets heel anders." Tuinen scheppen, voor Piet Oudolf, heeft ook veel weg van "schilderen met bloemen en planten in de tijd," zo zegt hij, "want het verandert constant. Harmonie en balans moeten aanwezig zijn. Esthetiek is ook heel voornaam. De ingetogen schoonheid moet er vanaf stralen, die moet je kunnen voelen, hoe woest het er ook uit mag zien. Ik ontwerp altijd volgens mijn eigen stramien, ik volg of kopieer geen anderen. Ik ben bij het ontwerpen altijd mijn eigen gang gegaan. Ik ben geïnteresseerd in de levenscyclus. In hoe planten groeien, verouderen en veranderen. Net als een huwelijk.“ "De ontwerpen van Oudolf bewegen zich tussen levend schilderij en beheerste woestenij," aldus Alma Huisken, publiciste en ecologisch hovenier (www.almahuisken.nl).
Overzicht van eenjarige en vaste planten die gebruikt zijn in de museumtuin van Voorlinden: