STEMKUNSTENARES NORA FISCHER VERTOLKT OUDE EN NIEUWE MUZIEK

 © Foto's: Marco Borggreve

KLEURRIJKE SOPRAAN ZOEKT
DE EXTREMEN VAN DE STEM OP

 

"Je moet je eigen stem volgen". 
De flamboyante stemkunstenares Nora Fischer (29), opgegroeid in een rijk muzikaal milieu, ontleent haar liefde voor de zangkunst uit oude volksmuziek, nieuw gecomponeerde stukken, uit de IJslandse muziekmagneet Björk en andere onvoorspelbare muziekfenomenen. Uit alles wat muzikaal interessant klinkt. En uit haar Hongaarse wortels natuurlijk. Met twee dirigerende grootvaders, waarvan één opera's vertaalde naar het Hongaars, is zij al rijkelijk bedeeld, maar de muzikaliteit zit bij de Fischers diep in de genen en loopt als een elektrische draad door de familiegeneraties. Ook haar oom Ádám en haar vader Iván hanteerden de dirigeerstok. De Fischers zijn van Hongaarse afkomst. Haar vader heeft in zijn geboorteland een eigen orkest opgericht, het Boedapest Festival Orkest. En dan als toegift heeft Nora nog een moeder, die de blokfluit bespeelt. Al met al kon de jonge zangeres het muzikale virus bijna niet ontlopen. De artistieke bagage die Nora spelenderwijs meekreeg, gaf haar al snel een voorsprong in haar muzikale carrière. Voor Nora is het allemaal vanzelfsprekend gegaan. “Ik ben als jong kind opgegroeid met klassieke muziek. Dat was wel een voorrecht." Haar moeder Anneke Boeke is gespecialiseerd in de oude muziek en haar vader, Iván Fischer, bespeelde meerdere instrumenten – piano, cello en viool. Hij is een expert op het gebied van de Hongaarse muziek, met name het 'Collagesysteem', waarin hij verschillende muziekstijlen met elkaar laat botsen. Hij is op latere leeftijd gaan componeren en mengt daaarbij verschillende stijlen en invloeden, zodat het een soort muzikale collage wordt.  Iván Fischer heeft in Wenen orkestdirectie gestudeerd en werkte in Londen bij de opera. In de afgelopen jaren werkte Nora voor het eerst samen met haar vader, waarbij ze zijn eigen composities vertolkte. Eén daarvan is het lied "A nay kleyd", "Een nieuwe jurk", gecomponeerd door haar vader op tekst van de dichter Rokhl Korn. Iván Fischer schreef de muziek in 2009 in opdracht van de Commissie 'Dodenherdenking 4 mei". A nay Kleyd is een Jiddisch rouwlied, waarin het proces van rouwen wordt aangestipt, door middel van een nieuwe jurk die een verdrietige vrouw moet aantrekken na 7 jaren rouw.   

 

"Ik wist vooral dat ik muzikaal iets te zeggen had."
Nora werd geboren in een muzikaal schommelende wieg, maar hoefde niet in een tuigje te lopen. "Mijn ouders zijn allebei vrije denkers in de muziek, maar ze hebben een grote afkeer van mensen die erg op status gericht zijn. Authenticiteit en artisticiteit stonden bij ons hoog in het vaandel. Ik heb zo'n beetje alles van mijn ouders geleerd op muzikaal gebied. Vooral de moed om mijn conservatoriumstudie voortijdig af te breken, toen ik erachter kwam dat het niet werkte, en ik mijn eigen weg moest gaan, heb ik van hen meegekregen. Dat had ik niet kunnen doen zonder mijn achtergrond. Het is best een moeilijke tijd voor me geweest, om na het conservatorium zonder duidelijke richting verder te ploeteren in mijn eentje. Ik wist vooral wat ik niet wilde en dat ik muzikaal iets te zeggen had. Maar ik heb mijn ouders zo weinig mogelijk bij mijn ontwikkeling betrokken. Je moet zelf heel goed weten wat je wilt. Als kind was ik al heel zelfstandig. Ik duldde geen inmenging van mijn ouders in de muziek. Je moet je eigen stem volgen."

 

“Ik wilde anders zingen, ik had het idee dat het mooier en subtieler kon.”
Eigenzinnigheid is kracht, ook in de muzikale wereld. Op weg naar het podium heeft Fischer altijd haar eigen pad getrokken. Vanaf haar 5e volgde zij  pianoles in Amsterdam. Dat was meteen urenlang oefenen, ieder dag weer. De vrijzinnige Nora, die later ook nog klarinet en gitaar speelde, vond dat niet zo heel geweldig, het werd eerder een straf. Ze herinnert zich: “Ik had een vrij strenge pianodocente. Ze wilde dat ik de volgende meesterpianist zou worden. Ik moest heel lang oefenen, dat vond ik helemaal niet leuk. Toen ben ik er op mijn 11e mee gestopt. Vervolgens ben ik met zingen begonnen."

 

"Toen ik 14 was, zag ik een opera die mijn vader dirigeerde. Ik was erg onder de indruk van die operazangeres en heb toen gevraagd of ik dat ook zou kunnen. Dat mocht ik proberen. Toen ben ik zanglessen gaan nemen en vervolgens ben ik naar het Nationaal Kinderkoor gegaan.Dat was meteen het serieuze werk, heel erg drillen en gedisciplineerd. We hebben veel mooie projecten gedaan, met orkesten in het buitenland, ik heb heel veel koormuziek  geleerd en ook veel over de stem geleerd. Daar kreeg ik het gevoel van: ik wil met zingen doorgaan. Uiteindelijk heb ik zeven jaar bij dat koor gezeten, van mijn 15e tot mijn 22e. Daarna ben ik naar het Conservatorium in Amsterdam gegaan, waar ik de klassieke opleiding ben gaan volgen. Maar daar ben ik al na een halfjaar weggestuurd, dat liep helemaal niet goed. Ik had een ander idee over wat ik met zingen wilde. Ik hield erg van de noten, maar ik wilde het anders doen. Ik had het idee dat het mooier kon,  wat subtieler, maar daar was geen ruimte voor binnen die opleiding. Toen ben ik een stemopleiding gaan volgen in Kopenhagen, bij het Complete Vocal Institute, om mijn zangtechniek te verbreden. Dat was wel mijn cup of tea. Ik voelde altijd al dat ik zoveel meer met mij stem kon doen dan alleen de klassieke techniek. Je moet goed weten wat je doet in de zang.” Na Kopenhagen studeerde Nora nog een aantal jaren aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag,  waar ze in 2013 afstudeerde aan de New Audiences en Innovative Practice. Ze heeft ook twee universitaire Bachelors gehaald in de muziekwetenschap en filosofie in 2009. 

 

 

"In Kopenhagen gingen er deuren voor me open."
De opleiding in Kopenhagen drukte een stempel op haar aangeboren veelzijdigheid. In Denemarken kon Nora, die vooral geïnteresseerd is in creatieve interpretaties van klassieke composities en een innovatieve praktijkuitvoering, zich ten volle ontplooien. Ze werd in de gelegenheid gesteld om haar stem in een groter bereik van muzikale genres in te zetten. “In Kopenhagen leerde ik hoe de stem anatomisch in elkaar zit en hoe je hem op verschillende manieren kan gebruiken, in verschillende stijlen. Dat was voor mij ideaal.  Toen gingen er deuren voor me open. In de klassieke wereld heerst een soort idee dat de klassieke manier van stemgebruik de enige gezonde is, terwijl ik altijd al voelde dat ik zoveel meer met mijn stem kon doen,  dat wilde ik graag onderzoeken en dat kon in Kopenhagen. Daar leerde ik dat alle soorten technieken goed naast elkaar kunnen bestaan en dat dat helemaal niet ongezond is. Je moet gewoon weten wat je doet. In Kopenhagen mocht je zelf aanreiken, wat je wilde. Dat is een pedagogisch verschil. In de klassieke wereld wordt je in de les verteld hoe je de dingen moet uitvoeren, maar in Kopenhagen hadden de docenten een veel vrijere filosofie.”

 

Bewondering voor artiesten die buiten alle hokjes gaan:  Björk en Thom Yorke  
“Ik houd ook erg van artiesten als Björk of Thom Yorke, die iets doen waarvan je in eerste instantie denkt:  wow, dit is buiten alle hokjes. Maar die worden daarmee wel heel succesvol. Die mensen vind ik waanzinnig. Vooral Björk vind ik fantastisch. Ik ben een groot fan van haar. Ze is meer dan zomaar een goeie artiest. Björk is een soort genie. Echt een totaalkunstenaar, een waanzinnige zangeres, muziekschrijver en beeldend kunstenaar. Alles is bij haar zo perfect in cohesie. De video’s die ze maakt zijn visueel ook heel sterk en haar optredens zijn een beeldend spektakel.”

Nora Fischer heeft een brede muzikale interesse, ze houdt van alle kleuren uit de kleurenboog. “Ik houd van de meest bijzondere mensen in allerlei genres. Ik ben altijd verbaasd  dat mensen dat soms raar vinden, voor mij is dat heel gewoon. Ik houd van muziek en van mensen die aparte dingen maken. Ik denk niet hokjes. Ik ben er ook aan gewend om eerst naar Björk te luisteren en dan naar Messiaen, voor mij ligt dat niet eens zover uit elkaar; ze hebben allebei een hele sterke zeggingskracht; dat is voor mij genoeg om ervoor open te staan. Ik sta denk ik sowieso heel erg open voor dingen die ik leuk vind. Dat kan heel erg experimenteel zijn of erg poppy,  het maakt me niet zoveel uit, zolang het maar een soort integriteit heeft. Ik houd niet van muziek waarin veel compromissen worden gesloten, for the sake of sales, dan kan ik echt afhaken.” 

 

"Ik voel me thuis in alle muziekgenres."
Gebruikmakend van haar stem als veelzijdig instrument,  zingt Nora Fischer muziek van de 16e eeuw tot hedendaagse muziek. Inmiddels zijn er verschillende composities speciaal voor haar geschreven. Haar passie voor muziek, of het nu oude of nieuwe stijlen zijn, is bruisend. Over haar liefde voor de diverse muziekstijlen, zegt ze: ”Ik ben altijd al zeer geïnteresseerd geweest in allerlei genres. Of het nu een Bulgaars vrouwenkoor is, of zigeunermuziek van de Roma, Hongaarse volksliederen, pop, folk,of jazz, ik kan me overal in thuis voelen. Ik houd ervan om verschillende dingen met mijn stem te doen, af en toe ook rare dingen, schreeuwen, gillen, krijsen, dat hoort er allemaal bij. Dat is heel leuk om te doen. Zoals in Ayre van Osvaldo Golijov (*video onder), dat kan ook alle kanten op gaan. Dat stuk is zo woest en temperamentvol.”

 

De droom van een vernieuwende zangeres:
een Nora Fischer Renovatorium

Wat Nora Fischer zo’n  interessante zangeres maakt op het  internationale podium, zijn haar gedurfde combinaties met prominente artiesten en het doorbréken van grenzen. Fischer benut alle mogelijkheden van het steminstrument. “Ik zing zoveel stijlen, maar ik heb nog steeds geen naam voor de categorieën waarin ik zing. Ik vind mezelf geen klassiek zangeres meer en ik ben ook geen popzangeres, of jazz-zangeres. Ik voel  me meer een nieuw soort muziekzangeres, omdat wat ik maak nog niet bestond.  Ik moest mijn eigen pad creëren, daar waar nog geen pad was. Ik ben nog steeds bezig met een soort missie om een nieuw genre voor zang te ontwikkelen, waarbij je een heleboel technische mogelijkheden hebt, onderbouwd met de nodige muzikale kennis en de capabiliteit om complexe dingen te kunnen zingen. Zodat je samen met componisten te gekke nieuwe dingen kan ontwikkelen. En dat begint steeds meer van de grond te komen. Dat is heel gaaf. Ik noem mijn muziek tegenwoordig maar ‘nieuwe muziek’. Misschien zouden we kunnen zeggen: muziek à la Nora. Maar ik wil niet per se degene zij die dat genre beoefent. Ik heb altijd de droom gehad dat ik later, als ik zelf niet meer zing, een Renovatorium opricht, in plaats van een Conservatorium. Het begrip conservatorium is gerelateerd aan het begrip conserveren, daarbij gaat het om het vasthouden van een traditie. Met een Renovatorium wil ik een alternatieve, open-minded manier van benaderen van nieuwe muziek doorgeven aan andere generaties."    

 

Carrière van één van Nederlands grootste zangtalenten in een stroomversnelling 
De carière van de expressieve zangeres, die niet alleen met haar stem, maar ook veel met haar handen spreekt, schittert als een diamant. De successen stromen op haar af. Haar repertoire varieert van werk van Monteverdi tot de Argentijn Osvaldo Golijov. Met optredens in wereldpremières, solo-concerten en theaterproducties, heeft Fischer zich de laatste jaren in de etalage geplaatst. Ze werkte met toonaangevende musici, componisten, kunstenaars en dirigenten, waaronder JacobTV, Louis Andriessen, Steve Reich, Michel van der Aa, Jacob ter Veldhuis, Reinbert de Leeuw, Pierre Audi en de saxofonist Ties Mellema. Daarnaast trad ze op met het Kronos String Quartet en het Asko|Schönberg en grote orkesten waaronder het LA Philharmonic Orchestra. De lijst van indrukwekkende namen houdt niet op. Fischer duetteerde ook met haar grote voorbeeld, de sopraan Claron McFadden en met de New Yorkse jazz-zangeres Lori Cotler. Eind dit jaar participeert de duizendpoot ook in het Theatre-Hotel Courage, een reizend project van actrice Katrien van Beurden, dat onder andere vluchtelingenkampen in landen als Ghana, India en Iran aandeed. Nora zal met hen meereizen om onderzoek te doen naar de plaatselijke volksmuziek.   

 

Samen met saxofonist Ties Mellema maakte ze een project naar aanleiding van het album Song Reader van de beroemde Amerikaanse rockmuzikant Beck Hansen, één van de bekendste representanten van de alternatieve muziekscene. Naast pianist Daniël Kool, treedt  ze ook op met teorbist Mike Fentross. Nora toont ook dat ze een perfect gevoel heeft voor timing en muzikale humor. "Het is bijna niet eerlijk, zoveel talent.” (Bron: Luister). Ze maakt ook deel uit van een groep muzikanten, componisten, schrijvers en andere kunstenaars, die Splendor hebben opgericht, een muziekclub en artistieke werk- en ontmoetingsplek in Amsterdam. Nora: "Splendor is een soort broedplaats in Amsterdam met twee kleine concertzalen, opgericht door 50 muzikanten waar ik er één van ben. Daar kunnen we allemaal dingen doen, die we zelf willen doen, wannéér we het willen doen, zonder door een dikke muur van programmeurs heen te moeten werken."

.     

 

 

Doorbraak op het wereldpodium: alle klanken stromen samen
In 2013 werd ze genomineerd voor The Dutch Classical Talent Tour. Ze soleerde bij de Nederlandse Reisopera in The News van de Nederlandse componist Jacob  ter Veldhuis en reisde daarmee ook naar Rome, Chicago en New York. In 2015 was ze te horen in het oratorium Oedípous van de Grieks-Nederlandse componiste Calliope Tsoupaki, geregisseerd door Pierre Audi, dat in première ging op het Holland Festival. Op verschillende podia in Nederland en in het buitenland zong een sprankelende Nora Fischer het bekende Death Speaks van de New Yorkse componist David Lang. Verder was ze te horen in de voorstelling Foodlifecrisis op theaterfestival De Parade; ze zong in de nieuwste opera van Louis Andriessen in Theater Carré, Messiaen in het Concertgebouw, barok op Radio 4 en op het Oerol Festival zong ze in een stuk van theatermaker Boukje Schweigman. Ook schitterde ze in 2016 in Ayre van de Argentijnse componist Osvaldo Golijov, op veel gelegenheden, waaronder het nieuwe muziekfestival November Music, het popfestival Into the Great Wide Open, en in aanwezigheid van de componist zelf in Tel Aviv in 2016.   

 

In 2016 stond Fischer op het podium in de wereldpremière van Theatre of the World in het kader van het Holland Festival. Theatre of the World  is een magische reis door ruimte en tijd. Louis Andriessens langverwachte nieuwe opera wordt geregisseerd door Pierre Audi, die samenwerkt met de Quay Brothers, twee Amerikaanse videokunstenaars. Ze toveren Theater Carré om tot de droomwereld van Athanasius Kircher, de laatste universele Renaissance-mens. Reinbert de Leeuw dirigeert het ensemble Asko|Schönberg. In mei dit jaar neemt Fischer deel aan de wereldpremière van The New Prince: een opera van de toonaangevende jonge componist Mohammed Fairouz. 

 

Een eigen tournee: "Dat wordt echt mijn kindje."
Voor het seizoen 2017-2018 is Nora uitgenodigd door het Concertgebouw in Amsterdam voor de ECHO Rising Stars Tour. Ieder jaar selecteert ECHO  - de European Concert Hall Organisation - een aantal uitblinkende artiesten voor deze prominente toer, die daarmee de gelegenheid krijgen om zich op de grote Europese podia te profileren. “Dat wordt echt mijn kindje, ik ga het op mijn manier aanpakken. Wat ik ga proberen is de klanken van honderden jaren muziek bij elkaar brengen. Dus juist niet uit één periode. Ik wil mensen een totaalervaring van muziek geven. Als het aan mij ligt, krijgen de bezoekers geen programmaboekje. Ik heb het liefst dat mensen de zaal in gaan en het dan over zich heen laten komen.”

 

 

Oude volksmuziek in een nieuw jasje
Nora Fischer heeft zich gespecialiseerd in de muziek van de Renaissance. Ze groeide niet alleen via haar vader op met orkestrale muziek, maar via haar moeder ook met oude muziek uit de Renaissance. “Ik heb een enorme liefde voor oude muziek, die raakt me heel diep. De liedjes uit die tijd zijn zo mooi." Nadat zij in de persoon van popgitarist Marnix Dorrestein de perfecte partner vond om samen oude muziek te vertolken, werd een lang gekoesterde droom werkelijkheid: de herdefiniëring van oude muziekliederen. “De Renaissanceperiode heeft liedjes voortgebracht die vergelijkbaar zijn met popmuziek van nu. Met dit project plaatsen we de oude liederen in deze tijd. Geheel ontdaan van maniërismen, in een lager bereik gezongen en met de puurheid van vroeger tijden. ”

 

Geraakt door de puurheid van de Renaissance-muziek 
Als het over oude muziek gaat, zit Nora  op haar praatstoel. “Mensen uit de tijd van Monteverdi, in de Seconda Pratica, zijn begonnen met de tekst voorop te stellen, terwijl de muziek in de periode daarvóór, de Prima Pratica, leidend was voor de composities. Monteverdi en zijn tijdgenoten zijn begonnen met het componeren vanuit tekst, zo zijn de opera’s ontstaan en meer solo-zangmuziek: het echte interessante repertoire voor zang. Voor die tijd was het veelal koormuziek. De Renaissance heeft waanzinnig mooie muziek. Je voelt er een sterke natuurlijkheid in. Dat is wel interessant, want in de Romantiek is de muziek meer doorgecomponeerd geraakt  en daaraan merk je dat mensen niet zo thuis zijn in klassieke muziek en meer moeite hebben het te begrijpen. Maar die oude muziek is veel natuurlijker, het zijn hele simpele liedjes. In het project met Marnix Dorrestein brengen we die Renaissance-liedjes als een soort popmuziek.“

 

"Ik heb me altijd door volksmuziek laten inspireren, omdat daar een soort vrijheid in zit."
Als half-Hongaarse voelt Nora Fischer sterke affiniteit met de componist en pianist Béla Bartók, één van de belangrijkste componisten van de 20e eeuw, van wie bekend is dat hij op zijn 9e zijn eerste composities voor piano schreef. Bartók geniet grote bekendheid  door zijn nauwgezette transcripties van de Oost-Europese volksmuziek. Hij was daarmee één van de grondleggers van de etnomusicologie. Nora: “Ik ben al heel lang geïnteresseerd in componisten die oude volksmelodieën op muziek hebben gezet, zoals Ravel, Manuel de Falla en Bartók. Ik heb me altijd door volksmuziek laten inspireren, omdat daar voor mij een soort vrijheid in zit, die ik zelf ook  in mijn muziek zoek. En daar hoop ik mijn publiek ook mee aan te steken. Van Bartók is veel beeldmateriaal, waarop hij met zijn grammofoon mensen in dorpjes in Transsylvanië hun volksliedjes liet inzingen; dan ging hij daar later de meest bizarre pianopartijen bij maken of orkestraties. Daar heb ik ook wel het een en ander van gezongen. Ik zing ook in het Hongaars. Ik ben natuurlijk als kind veel in Boedapest geweest, omdat mijn vader daar woonde. Dan pik je wel de nodige cultuur op. Ik vind ook de zigeunermuziek van de Roma erg interessant. Die raakt me misschien nog wel meer. De echte traditionele Hongaarse muziek is niet zo temperamentvol, die is meer melodieus, meer ingehouden; maar zigeunermuziek vind ik echt te gek, zo’n violist die helemaal wild gaat. Dat is prachtig.” 

 

 

Ayre - Een warmbloedige, heftige muzikale uitspatting  
Ayre is een cyclus van 11 lliederen van de Argentijnse componist Osvaldo Golijov, geboren en opgegroeid in La Plata, Argentinië, in een Joodse familie, die vanuit Roemenië naar Zuid-Amerika emigreerde. Het werk is speciaal gecomponeerd voor sopraan en ensemble en is in 2004 in première gegaan. De liederen vormen een mengeling van Christelijke, Arabische en Spaans-Sefardische elementen, met teksten die alle tradities van die culturen behandelen; een muzikale smeltkroes van profane en heilige elementen, inclusief Klezmer- en Flamenco-invloeden en elektronische klanken gemixed met traditionele muziek. Ayre is inmiddels door Nora in een groot aantal muziekcentra opgevoerd. Het werd gespeeld bij de opening van het Tivoli Festival in Utrecht, op het jaarlijkse November Music Festial  in Den Bosch,  het muziekfestival op Vlieland ‘Into the Great Wide Open’, het Felicja Blumental International Music Festival in Tel Aviv en in het Budapest Music Center.

 

”De paar keer dat het gespeeld werd, werd het publiek helemaal weggeblazen.”
Fischer heeft dit muziekwerk aan haar imposante curriculum mogen toevoegen. Ze verzorgde de zangpartij en werkte samen met Alex Brok aan een speciaal lichtontwerp. In een aantal gevallen dirigeerde ze ook zelf het ensemble. Ze is erg enthousiast over het stuk: “Ik houd ervan om heel veel verschillende dingen met mijn stem te doen en dat wordt hier van de zanger gevraagd; het is voor mij een perfecte samenkomst van muzikale facetten. Ik speelde het stuk een aantal keren met het Asko|Schönberg en daar ben ik erg blij om, want die mensen passen perfect bij dit stuk. Dat zijn hele avontuurlijke muzikanten. Ze spelen veel moderne muziek. Ze zijn wel gewend om af en toe rare dingen te doen. Hier wordt ook nogal wat aan ze gevraagd.  Qua improvisatie, maar ook wat betreft de vreemde elektronische dingen die erin voorkomen. Dat vinden ze erg leuk, daar zijn ze echt goed in. Ze zijn perfect voor dit stuk. Het is een zeer bijzonder werk. Dat komt door de combinatie van zoveel verschillende stijlen. Het is ook erg heftig. Het gaat heel sterk heen en weer, van pakkend, rustig naar heel apart, alles is erg uitgesproken. De paar keer dat het gespeeld werd, werd het publiek helemaal weggeblazen.”  

 

Nora Fischer, Claron McFadden en Mike Fentross (theorbe) 
Ohimè dov'è il mio ben - Claudio Monteverdi 

 

 

 

Italiaanse tekst 

Ohimè dov'è il mio ben, dov'è il mio core?
Chi m'asconde il mio ben, e chi me'l toglie?

Dunque ha potuto sol desio d'onore
darmi fera cagion di tante doglie?

Dunque han potuto in me, più che il mio amore, ambitiose e troppo lievi voglie?

Ahi sciocco mondo e cieco! Ahi cruda sorte,
che ministro mi fai della mia morte!

Engelse vertaling 

Alas! Where is my beloved, where is my heart?
Who has concealed my love and taken her away?


Can it be that love of honour
should bring me such grief?

Can it be that ambition and vainglory have prevailed more than love?

Alas, foolish, blind world! Alas, cruel fate
that has made me minister of my own death!

 

Voor meer informatie kunt u de weebsite van Nora fischer bezoeken: http://norafischer.com